Okres międzywojenny (1932-1939)

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 roku, miejscowy proboszcz, ks. Józef Marciniak, rozpoczął organizowanie szkolnictwa na terenie powiatu śmigielskiego, w tym także w Czaczu. To właśnie on zorganizował pierwszą szkołę w miejscowości. Początkowo samodzielnie nauczał języka polskiego, rachunków i religii. Równocześnie objął funkcję pierwszego inspektora szkolnego w powiecie śmigielskim. Dzięki jego zaangażowaniu i operatywności, w krótkim czasie szkołę obsadzono polskim personelem nauczycielskim.

Dokładniejsze informacje na temat historii szkoły w Czaczu zawdzięczamy szkolnym kronikom, które prowadzone były od 1932 roku aż po dzień dzisiejszy (z przerwą w latach II wojny światowej – 1939–1945). Początkowo kroniki prowadzili kierownicy szkoły, a od końca lat 80. zadanie to przejęli wyznaczeni przez dyrektora nauczyciele.

Początki – Lata 30. XX w.

Pierwszy wpis w szkolnej kronice pochodzi z 28 września 1932 roku. Wówczas kierownikiem szkoły, do której uczęszczało 205 uczniów, był Paweł Pieprzyk.

Od tego samego roku w całym kraju zmieniono organizację roku szkolnego – podzielono go na dwa półrocza, a każde półrocze na dwa okresy. Nauka trwała sześć lat. System ten obowiązywał do wybuchu wojny.

W 1934 roku kierownikiem został Wacław Zygmaniak. Liczba uczniów w latach 1932–1939 wahała się od 202 do 245. Wraz z kierownikiem pracowało w szkole 5–6 nauczycieli. Regularnie odbywały się tu bezpłatne praktyki nauczycielskie dla kandydatów do zawodu.

Szkoła funkcjonowała w dwóch budynkach: tzw. „starej szkole” przy ul. 27 Stycznia 4 oraz „nowej szkole” przy ul. Wielichowskiej 4.

Biblioteka i Życie Kulturalne

Działała również biblioteka szkolna, podzielona na część uczniowską i nauczycielską. W 1935 roku księgozbiór uczniowski liczył 213 książek, a nauczycielski – 77. Prenumerowano 15 egzemplarzy czasopism: „Płomyki” (5 szt.) i „Płomyczki” (10 szt.). W roku szkolnym 1934/35 wypożyczono łącznie 805 książek, co dawało średnio 11,5 książki na jednego ucznia. Biblioteką opiekował się wówczas Florian Pasiński.

Ciekawostką jest fakt, że w czerwcu 1936 roku, gdy szkoła liczyła 202 uczniów, promowano 177 z nich, a aż 35 uczniów nie uzyskało promocji.

Kursy Dokształcające i Edukacja Pozaformalna

Od listopada 1936 roku w okresie zimowym organizowano wieczorowe kursy dokształcające dla młodzieży, która zakończyła naukę po klasie VI. Zajęcia odbywały się dwa razy w tygodniu. W pierwszym roku uczestniczyło w nich 25 chłopców i 15 dziewcząt. Kronika zanotowała:

„Najgorzej przedstawia się sprawa z dziewczętami. Jakoś mniej chętnie chodzą lub też niektórzy rodzice utrudniają im, bojąc się, by rzekomo nie przebywały za długo wieczorem poza domem; twierdzą także, że dziewczynie mniej potrzebne dokształcanie. Chłopcom nie utrudniają.”

Z roku na rok liczba uczestników rosła, choć dziewcząt nadal było niemal dwukrotnie mniej niż chłopców. Tematyka zajęć była szeroka: kultura życia codziennego, higiena wsi, hodowla owiec, ustrój samorządowy, organizacja armii.

Lata 1938–1939 – Intensywny Rozwój

W sierpniu 1938 roku nowym kierownikiem szkoły został Florian Pasiński. Rok szkolny 1938/1939 przyniósł istotne zmiany. Ze względu na wzrost liczby uczniów (245) szkoła uzyskała III stopień organizacyjny i szósty etat nauczycielski. Wynajęto dodatkową salę lekcyjną – tzw. „małą salkę parafialną”. Od tej pory zajęcia odbywały się w trzech budynkach.

Przedmioty nauczane w tym czasie to: język polski, rachunki (kl. I–IV), arytmetyka (kl. V–VI), historia, geografia, przyroda, religia, rysunek, śpiew, zajęcia praktyczne i ćwiczenia cielesne.

Radiowe Nowinki i Współpraca z Rodziną Żółtowskich

Ważnym wydarzeniem było przekazanie 12 szkołom w powiecie pierwszych odbiorników radiowych – 9 października 1938 r. Szkoła w Czaczu otrzymała radio „Telefunken”. Następnego dnia cała szkoła zebrała się o godz. 8:00, by wspólnie wysłuchać audycji szkolnej.

Rodzina Żółtowskich z pałacu w Czaczu, a zwłaszcza hr. Ludwika Żółtowska, aktywnie wspierała szkołę. W 1937 roku, jako przewodnicząca Opieki Rodzicielskiej, zainicjowała założenie szkolnego ogrodu, w którym dzieci sadziły krzewy, kwiaty i warzywa. W listopadzie 1938 r. przekazała bibliotece szkolnej 55 książek.

Uroczystości Patriotyczne i Społeczne

Szkoła była ważnym ośrodkiem życia kulturalnego i patriotycznego. Szczególnie uroczyście obchodzono rocznice: 11 listopada (Odzyskanie Niepodległości) oraz 3 maja (uchwalenie Konstytucji). W tych dniach uczniowie uczestniczyli we mszach i akademiach szkolnych.

Obchodzono również imieniny prezydenta (Ignacego Mościckiego, Edwarda Rydza-Śmigłego) oraz marszałka Józefa Piłsudskiego. Wspominano również śp. Michalinę Mościcką, żonę prezydenta – uczniowie uczestniczyli w mszach żałobnych, odbywały się pogadanki o jej działalności społecznej.

Śmierć marszałka Piłsudskiego 13 maja 1935 roku głęboko poruszyła społeczność szkolną. Kronika zapisała:

„Rankiem służba informacyjna doniosła nam o zgonie. Wiadomość ta konsternację wprowadziła wśród grona i młodzieży. Praca nie szła, każdy mimo woli spoglądał ukradkiem na portret Marszałka...”

Napięcie Polityczne i Przygotowania do Wojny

W 1938 roku nauczyciele uczestniczyli w kursie obrony przeciwlotniczej. W kronice odnotowano niepokojące wydarzenia międzynarodowe – upadek Czechosłowacji i Słowacji, wzrost napięcia w Europie.

5 kwietnia 1939 r. w ramach Pożyczki Obrony Przeciwlotniczej szkoła zebrała środki na wykupienie ośmiu bonów po 20 zł. Zorganizowano w tym celu przedstawienie „Polskie orły”, występy taneczne, teatrzyk kukiełkowy. Wydarzenie zgromadziło wielu mieszkańców okolicznych wsi.

„Dzieci są dumne z dokonanego czynu. Cieszą się, że w ten sposób zadokumentowały najszczerszą chęć służenia ojczyźnie.”

Wojna – Koniec Pewnej Epoki

Rok szkolny 1939/1940 nie rozpoczął się. Nadeszła wojna, która przerwała działalność szkoły na sześć długich lat.