Zabytki Czacza

Poniżej zamieszczamy krótką historię i zdjęcia najważniejszych zabytków Czacza - pałacu i parku krajobrazowego, kościoła, plebani, karczmy Husarska, domu rządcy...

Pałac

Pałac – wzniesiony został przypuszczalnie po 1639 r. dla Wojciecha Gajewskiego, kasztelana rogozińskiego, wg projektu Krzysztofa Bonadury Starszego, który w tym samym czasie pracował przy kościele w Czaczu. Była to wczesnobarokowa rezydencja, dwukondygnacyjna, nakryta wysokim czterospadowym dachem, z dwoma prostokątnymi wieżami zwieńczonymi hełmami z ażurowymi prześwitami, ze schodami zewnętrznymi wielobiegowymi.

Spłonął w 1709 r. Odbudowany na początku wieku XIX dla Wiktora Szołdrskiego. Wówczas zbudowano dwie boczne oficyny, które połączono z rezydencją dwoma ćwierćkolistymi galeriami. Galerie były parterowe, nakryte płaskimi dachami. Pomiędzy nimi a oficynami wzniesiono dwie bramy.

Kolejna przebudowa miała miejsce już po zakupie majątku przez Żółtowskich i przeprowadzona była w latach 1848-1851 przez Marcelego Żółtowskiego. Podwyższono pałac o piętro lub półpiętro poddasza i nakryto go niskim dwuspadowym dachem, wbudowano piwnice oraz zmieniono częściowo układ pomieszczeń. Przed wejściem głównym wprowadzono niewielki ganek z tarasem na wysokości piętra. Główny podjazd znajdował się wówczas od strony południowej, gdzie był dziedziniec honorowy, a wejście główne poprzedzone było arkadowym (wspartym na dwóch kolumnach) gankiem o dwóch półkoliście zamkniętych prześwitach z drewnianą prawdopodobnie werandą.

Kolejną i ostateczną gruntowną przebudowę pałacu przeprowadził w 1911 roku Jan Żółtowski wg projektu poznańskiego architekta Mariana Andrzejewskiego. Po przebudowie z lat 1911-1912 wszystkie wnętrza reprezentacyjne mieściły się na parterze. Pośrodku pierwszego traktu od północy znajdował się hol ozdobiony portretami przodków. W drugim trakcie był salon, który łączył się z długą jadalnią, a ta z kolei z pomieszczeniem kredensowym. Pokój ten połączony był długim korytarzem znajdującym się w galerii, z kuchnią usytuowaną w oficynie. Z jadalni było przejście do tzw. nowej biblioteki, która służyła również jako gabinet pana domu. Prócz tego w pałacu po wschodniej stronie holu usytuowana była stara biblioteka, w której znajdowały się książki pani domu. Za starą biblioteką znajdowały się dwa pokoje gościnne. Na piętrze znajdowały się pokoje właścicieli dóbr i ich dzieci oraz szwalnia.

Elewacje pałacu są tynkowane z ceglanym cokołem. Pośrodku elewacji południowej, w partii przyziemia, znajdują się drzwi prowadzące do salonu, powyżej jest mały balkon. Przed wejściem od strony północnej, pośrodku, jest nadal zachowany niewielki taras. Galerie przy pałacu są także tynkowane z ceglanym cokołem, rozczłonkowane jońskimi kolumnami dźwigającymi balkowanie. Pomiędzy nimi znajdują się prostokątne okna. Galerie z oficynami połączone są za pomocą bram, z których przejezdna jest tylko ta wschodnia, zachodnia brama zamurowana została na początku XX wieku.

Taka postać pałacu z lat 1911-1912 zachowała się do dnia dzisiejszego.

Park

Park – park krajobrazowy miał powierzchnię 19,20 ha, w tym 0,7 ha wód. Założony został na miejscu dawniejszych ogrodów i sadów wzmiankowanych w 1775 r., a usytuowanych zapewne na północy i wschodzie od pałacu. Przemiany parku następowały równolegle z przebudowami pałacu. Obecnie park składa się z trzech oddzielnych części: głównej północnej, południowej i zachodniej.

Południowa część oddzielona jest drogą, zachodnia drogą do Leszna. W końcu lat 70-tych XX w. park przecięto obwodnicą, czym zniekształcono główną część założenia. Zasadnicza część założenia ma kształt nieforemnego czworoboku. Jest to najstarsza część parku z pozostałościami regularnego barokowego założenia. W południowo-zachodnim narożu parku znajdował się dom z ogrodem, rozebrany około 1983 r. W części środkowej parku dominuje jesion wyniosły, klon pospolity, dąb szypułkowy, klon jesionolisty, klon pospolity. W południowej części parku występuje jesion wyniosły, olsza czarna, klon pospolity, wierzba krucha. Szczególną uwagę należy zwrócić na ogromny platan, rosnący w centralnej części parku, którego cechą charakterystyczną jest obfite łuszczenie się kory cienkimi, dużymi płatami. Świeżo złuszczony pień ma barwę zielonkawoszarą.

Kościół

Kościół parafialny założyli prawdopodobnie Czachy, lecz nie wiadomo kiedy. Istniał już w połowie XV wieku, bo akta biskupie w archiwum konsystorskim w Poznaniu wspominają o nim już w 1448 r. Kościół jest poświęcony św. Michałowi Archaniołowi. W roku 1798 Wiktor Szołdrski, ówczesny dziedzic Czacza, wymurował chór i ołtarze, poprawił organy, wewnątrz wybielił kościół, przełożył dach, podbił nową miedzią kopułę na wieży zniszczoną przez wiatr. Wymurował także plebanię. Rzadko kościół parafialny posiada tak dawne księgi metryczne jak kościół w Czaczu – od 1598 r.

Kościół ten został zbudowany w pierwszej połowie XIV wieku, a jego gruntowna przebudowa nastąpiła w 1653 r. według projektu włoskiego architekta Krzysztofa Bonadury. Wieża dobudowana została w 1682 r.

Kościół wybudowany w stylu gotyckim, obecnie przebudowany. Murowany z cegły, nieotynkowany. Jednonawowy z trzyprzęsłową nawą i węższym, niższym prezbiterium zamkniętym wielobocznie. Od zachodu znajduje się wieża zbudowana na rzucie kwadratu, czterokondygnacyjna, w narożach ujęta przyporami do wysokości trzeciej kondygnacji. Czwarta kondygnacja zbudowana została na rzucie ośmioboku, nakrytym dachem namiotowym, blachą. Dachy: nad nawą, prezbiterium, kruchtą – dwuspadowe, nad zakrystią – pulpitowy, kryty dachówką. Wewnątrz sklepienie kolebkowe z lunetami, w prezbiterium kolebkowe, w zakrystii i kruchcie - krzyżowe. Trzy ołtarze barokowe znajdują się we wnętrzu, murowane w 1798 r. Główny Ołtarz - Matki Boskiej Szkaplerznej z Dzieciątkiem i rzeźbami św. Pawła i św. Piotra, boczne ołtarze – z obrazem Matki Boskiej Różańcowej, ze św. Dezyderym i Katarzyną Sieniejską oraz obrazem „Zdjęcie z krzyża”. Ambona z 1798 r., chrzcielnica o bogatej dekoracji, organy z ok. XIX w., półklasyczne. Cmentarz przykościelny posiada 7 nagrobków z II poł. XIX w. i początku XX w., w tym proboszczów Czacza. Na terenie przykościelnym rosną lipy, klony i jesiony.

Brama i mur zostały wzniesione w 1818 r. z cegły nieotynkowanej. Brama barokowa, a około XVIII w. murowana, otynkowana, trójdzielna.

Plebania

Plebania – zbudowana w 1818 roku z fundacji Wiktora Szołdrskiego. Murowana, otynkowana, parterowa. Na rzucie prostokąta, siedmioosiowa. Wnętrze dwutraktowe, przebudowane. Okna i odpowiadające im blendy w ścianach szczytowych ostrołukowe w opaskach z kluczami, powiązane gzymsami na wysokości nasad łuków.

Dach dwuspadowy, dachówkowy, z dwoma szczytami schodkowymi, ożywionymi wąskimi, półkoliście zamkniętymi blendami. Od frontu w dachu wystawka z półkolistym oknem.

Karczma Husarska

Karczma Husarska – zajazd zbudowany na początku XIX wieku, późnoklasycystyczny. Bardzo zniszczony budynek rozebrano i odbudowano około 1960-70 roku według pierwotnej formy. Obecnie użytkowany jest jako KARCZMA HUSARSKA. Położony przy drodze do Śmigla, zwrócony frontem na północ. Murowany, otynkowany, parterowy. Zbudowany na planie litery T, złożony z budynku dawniej mieszkalnego, zwróconego frontem na północ oraz dostawionego prostopadle od południa wydłużonego stanu (dawnych stajni i wozowni). Budynek mieszkalny siedmioosiowy, nakryty dachem naczółkowym.

Dom rządcy

Dom rządcy – znajduje się przy ul. 27 stycznia. Dawniej był to dom rządcy i biuro wzniesione przypuszczalnie około 1880 roku. Jest to budynek murowany z cegły, na kamiennej podmurówce, parterowy z częściowo użytkowym poddaszem. Budynek zbudowany został na planie krzyża greckiego, wpisanego w ośmiobok. Skrzydła nakryte są dachami dwuspadowymi, część środkowa wywyższona, nakryta dachem ośmiopołaciowym.

W części północnej budynku mieściło się mieszkanie rządcy, natomiast w południowej biuro majątku. W części środkowej mieści się duży hol, z którego prowadzą wejścia do poszczególnych pomieszczeń. Elewacja budynku nie jest tynkowana. Zachowana jest nadal częściowo pierwotna artykulacja ścian i ich dekoracja. Bryła budynku zniekształcona została częściowo poprzez niewielkie dobudówki pomiędzy skrzydłami. W ścianach szczytowych poprowadzony ozdobny fryz z ceramicznych kształtek. Ściany wywyższonej środkowej części zamknięte są gzymsem gąbkowym. Otwory okienne i drzwiowe zamknięte półkoliście. Nad wszystkimi pierwotnymi oknami i drzwiami półkoliste nadokienniki. Dziś w tym budynku mieszkają lokatorzy.