Poniżej zamieszczamy krótką historię i zdjęcia najważniejszych zabytków Czacza - pałacu i parku krajobrazowego, kościoła, plebani, karczmy Husarska, domu rządcy...

Pałac – wzniesiony został przypuszczalniepo 1639 r. dla Wojciecha Gajewskiego, kasztelana rogozińskiego,wg projektu Krzysztofa Bonadury Starszego, który w tym samym czasie pracował przy kościele w Czaczu. Była to wszesnobarokowa rezydencja, dwukondygnacyjna, nakryta wysokim czterospadowym dachem, z dwoma prostokątnymi wieżami zwieńczonymi hełmami z ażurowymi prześwitami, ze schodami zewnętrznymi wielobiegowymi.

Spłonął w 1709 r. Odbudowany na początku wieku XIXdla Wiktora Szołdrskiego. Wówczas zbudowano dwie boczne oficyny, które połączono z rezydencją dwoma ćwierćkolistymi galeriami. Galerie były parterowe nakryte płaskimi dachami. Pomiędzy nimi a oficynami wzniesiono dwie bramy.

Kolejna przebudowa miała miejsce już po zakupie majątku przez Żółtowskich i przeprowadzona była w latach 1848-1851 przez Marcelego Żółtowskiego. Podwyższono pałac o piętro lub półpiętro poddasza i nakryto go niskim dwuspadowym dachem, wbudowano piwnice oraz zmieniono częściowo układ pomieszczeń. Przed wejściem głównym wprowadzono niewielki ganek z tarasem na wysokości piętra. Główny podjazd znajdował się wówczas od strony południowej, gdzie był dziedziniec honorowy, a wejście główne poprzedzone było arkadowym (wspartym na dwóch kolumnach) gankiem o dwóch półkoliściezamkniętych prześwitach z drewnianą prawdopodobnie werandą.

Kolejną i ostateczną gruntowną przebudowę pałacu przeprowadził w 1911 roku Jan Żółtowski wg projektu poznańskiego architekta Mariana Andrzejewskiego. Po przebudowie z lat 1911-1912 wszystkie wnętrza reprezentacyjne mieściły się na parterze. Pośrodku pierwszego traktu od pn. znajdował się hol ozdobiony portretami przodków . W drugim trakcie był salon, który łączył się zdługa jadalnią, a ta z kolei z pomieszczeniem kredensowym. Pokój ten połączony był długim korytarzem znajdującym się w galerii, z kuchnią usytuowaną w oficynie. Z jadalni było przejście do tzw. nowej biblioteki, która służyła również jako gabinet pana domu. Prócz tego w pałacu po wsch. stronie holu usytuowana była stara biblioteka, w której znajdowały się książki pani domu. Za starą biblioteką znajdowały się dwa pokoje gościnne. Na piętrze znajdowały się pokoje właścicieli dóbr i ich dzieci oraz szwalnia.

Elewacje są pałacu tynkowane z ceglanym cokołem.

Pośrodku elewacji południowej, w partii przyziemia, znajdują się drzwi prowadzące do salonu, powyżej jest mały balkon. Przed wejściem od strony północnej, pośrodku, jest nadal zachowany niewielki taras. Galerie przy pałacu są także tynkowane z ceglanym cokołem, rozczłonkowane jońskimi kolumnami dźwigającymi balkowanie. Pomiędzy nimi znajdują się prostokątne okna. Galerie z oficynami połączone są za pomocą bram, z których przejezdna tylko ta wschodnia, zachodnia brama zamurowana została na początku XX wieku.

Taka postać pałacu z lat 1911-1912 zachowała się do dnia dzisiejszego.

Park - park krajobrazowy miał powierzchnię 19,20 ha, w tym 0,7 ha wód. Założony został na miejscu dawniejszych ogrodów i sadów wzmiankowanych w 1775 r., a usytuowanych zapewne na północy i wschodzie od pałacu. Przemiany parku następowały równolegle z przebudowami pałacu. Obecnie park składa się z trzech oddzielnych części: głównej północnej, południowej i zachodniej.

Kościół - Kościół parafialny założyli prawdopodobnie Czachy, lecz nie wiadomo kiedy. Istniał już on już wpołowie XV wieku, bo akta biskupie w archiwum konsystorskim w Poznaniu wspominają o nim już w 1448 r. Kościół jest poświęconyśw. Michałowi Archaniołowi. W roku 1798 Wiktor Szołdrski, ówczesny dziedzic Czacza, wymurował chór i ołtarze, poprawił organy, wewnątrz wybielił kościół, przełożył dach, podbił nową miedzią kopułę na wieży zniszczoną przez wiatr. Wymurował także plebanię. Rzadko kościół parafialny posiada tak dawne księgi metryczne jak kościół w Czaczu – od 1598 r.Kościół ten został zbudowany w pierwszej połowie XIV wieku, a jego gruntowna przebudowa nastąpiła w 1653 r. według projektu włoskiego architekta Krzysztofa Bonadury. Wieża dobudowana została w 1682 r.

Brama i mur zostały wzniesione w 1818r. z cegły nieotynkowanej. Brama barokowa a około XVIII. Murowana, otynkowana, trójdzielna.

Plebania - zbudowana w 1818 roku z fundacji WiktoraSzołdrskiego. Murowana, otynkowana, parterowa. Na rzucie prostokąta, siedmioosiowa. Wnętrze dwutraktowe, przebudowane. Okna i odpowiadające im blendy w ścianach szczytowych ostrołukowe w opaskach z kluczami, powiązane gzymsami na wysokości nasad łuków.

Karczma Husarska – zajazd zbudowany na początku XIX wieku, późnoklasycystyczny. Bardzo zniszczony budynek rozebrano i odbudowano około 1960-70 rokuwedług pierwotnej formy. Obecnie użytkowany jest jako KARCZMA HUSARSKA. Położony przy drodze do Śmigla, zwrócony frontem na północ. Murowany, otynkowany, parterowy. Zbudowany na planie litery T, złożony z budynku dawniejmieszkalnego, zwróconego frontem na północ oraz dostawionego prostopadle od pd. wydłużonego stanu (dawnych stajni i wozowni). Budynek mieszkalny siedmioosiowy, nakryty dachem naczółkowym.

Dom rządcy - Znajduje się przy ul. 27 stycznia. Dawniej był to dom rządcy i biuro wzniesione przypuszczalnie około 1880 roku. Jest to budynek murowany z cegły, na kamiennej podmurówce, parterowy zczęściowo użytkowym poddaszem. Budynek zbudowany został na planie krzyża greckiego wpisanego w ośmiobok. Skrzydła nakryte są dachami dwuspadowymi, część środkowa wywyższona nakryta dachem ośmiopołaciowym.

---