Trudno odtworzyć początki szkoły w Czaczu, gdyż jej akta w większości zaginęły podczas II wojny światowej. Zachowała się jedynie Książka kasowa kasy szkolnej w Czaczu prowadzona od stycznia 1927 r. oraz Kronika szkoły w Czaczu prowadzona od roku szkolnego 1932/1933. W lutym 1945 roku ówczesny kierownik szkoły Kazimierz Bentke krótko spisał w kronice najdawniejsze dzieje szkoły w Czaczu. Podjął próbę zrekonstruowania historii szkoły w oparciu o rozmowy z mieszkańcami wsi, w tym przede wszystkim z sołtysem wsi Ignacym Kaczmarkiem.

DAWNYCH WIEKACH…
Prawdopodobnie w wieku XVI, XVII i XVII istniała przy tutejszym kościele szkoła parafialna. Wzmianka o szkole pojawiła się w latach 1672-1683:
"Pleban utrzymuje organistę, który zarazem pełni obowiązki rektora szkoły, zamieszkując dom rektora szkoły, stojący naprzeciwko szpitala. Do domu rektora szkoły należy ogród i mała łączka."
Budynek wspomnianej szkoły został w XVIII w. spalony. W I połowie XIX w. na miejscu spalonej szkoły powstał budynek stojący do dziś (obecnie ul. 27 stycznia 4). Pierwotnie budynek kryty był słomą.
W 1895 r. z braku miejsca w starej szkole wybudowano drugi budynek (obecnie ul. Wielichowska 4) przy wydatnej pomocy finansowej dziedzica hr. Marcelego Żółtowskiego.

Pierwszym kierownikiem szkoły został Sylwester Węclewicz, który pełnił tę funkcję w latach 1895-1904. Zajmował się on także biblioteką hr. Marcelego Żółtowskiego i wypożyczaniem książek.

OKRES MIĘDZYWOJENNY (1932-1939)

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w roku 1918 miejscowy proboszcz ks. Józef Marciniak rozpoczął organizowanie szkolnictwa na terenie powiatu śmigielskiego, w tym także w Czaczu. On zorganizował szkołę w Czaczu. Początkowo sam uczył przedmiotów takich jak: język polski, rachunki i religia. Równocześnie objął stanowisko pierwszego inspektora szkolnego w powiecie Śmigiel. Dzięki jego zaangażowaniu i operatywności w krótkim czasie szkołę obsadzono polskim personelem nauczycielskim.
Dokładniejsze informacje na temat historii szkoły w Czaczu istnieją dzięki zachowanym do dnia dzisiejszego kronikach szkoły, które prowadzone były na bieżąco od roku 1932 do dnia dzisiejszego (z przerwą w czasie II wojny światowej w latach 1939 -1945). Kroniki prowadzone były od początku aż do końca lat 80-tych przez kierowników szkoły. Następnie kroniki prowadzili wyznaczeni przez dyrektora nauczyciele.
Pierwszy wpis z kronice szkoły pochodzi z 28 września 1932 r. Kierownikiem szkoły liczącej wtedy 205 uczniów był Paweł Pieprzyk.
Od 1932 r. w całym kraju zmieniono organizację roku szkolnego, który został podzielony na dwa półrocza, a każde półrocze na 2 okresy. Nauka w szkole trwała 6 lat. Taka organizacja roku szkolnego funkcjonowała aż do wybuchu wojny.
W 1934 r. nastąpiła zmiana kierownika szkoły. Został nim Wacław Zygmaniak.
Liczba uczniów w latach 1932-1939 wahała się od 202 do 245. W szkole razem z kierownikiem pracowało 5-6 nauczycieli. Regularnie odbywali w niej bezpłatne praktyki nauczycielskie kandydaci do stanu nauczycielskiego.
Szkoła mieściła się w dwóch budynkach – stara szkoła (ul. 27 stycznia 4) i nowa szkoła (ul. Wielichowska 4).
Istniała także biblioteka szkolna, która dzieliła się na uczniowską i nauczycielską. W roku 1935 biblioteka uczniowska liczyła 213 książek, a nauczycielska 77. Prenumerowano w tamtym roku 15 czasopism – Płomyki (5) i Płomyczki (10). Ilość wypożyczeń w roku szkolnym 1934/35 wyniosła 805 książek, czyli na 1 ucznia przypadało 11,5 wypożyczonych książek. Biblioteką zajmował się wtedy Florian Pasiński.
Ciekawostką jest fakt, że w czerwcu 1936 r., gdy szkoła liczyła 202 uczniów, promowano 177 uczniów, natomiast nie promowano aż 35 uczniów.
Od listopada 1936, co roku w okresie zimowym, organizowano w szkole dokształcanie młodzieży, która zakończyła naukę po klasie VI. Były to kursy wieczorowe, które odbywały się dwa razy w tygodniu. W pierwszym roku uczestniczyło w nim 25 chłopców i 15 dziewcząt. W kronice kierownik szkoły tak pisał o kursie:
…”Najgorzej przedstawia się sprawa z dziewczętami, jakoś mniej chętnie chodzą lub też niektórzy rodzice utrudniają im, bojąc się, by rzekomo nie przebywały za długo wieczorem poza domem; twierdzą także, że dziewczynie mniej potrzebne dokształcanie, chłopcom nie utrudniają”…
W kolejnych latach liczba uczestników kursów stopniowo rosła i podwoiła się. Jednakże nadal prawie dwukrotnie mniej dziewcząt aniżeli chłopców brało udział w kursach.
Podczas kursów słuchacze uczestniczyli w zajęciach prowadzonych zarówno przez miejscowych nauczycieli jak i zaproszonych gości m. in. na takie tematy: kultura życia codziennego, zagadnienia higieny wsi, hodowla owiec, ustrój samorządowy, organizacja armii.
W sierpniu 1938 roku kolejnym kierownikiem placówki został Florian Pasiński.
Rok szkolny 1938/1939 przynosi szkole pewne zmiany. Ponieważ liczba uczniów w szkole przekroczyła 230 (245), szkoła uzyskała III stopień organizacyjny. Wiązało się to z tym, że szkole przyznano dodatkowy, szósty etat nauczycielski. Szkoła stała się zbyt ciasna, dlatego wynajęto na salę lekcyjną tzw. „małą salkę parafialną”. Od tej pory nauka w szkole odbywa się w 3 budynkach. W tym okresie uczono w szkole następujących przedmiotów: język polski, rachunki (w kl. I-IV), arytmetyka (w kl. V-VI), historia, geografia, przyroda, religia, rysunek, śpiew, zajęcia praktyczne, ćwiczenia cielesne.
Ważnym wydarzeniem w życiu nie tylko szkoły w Czaczu, ale także innych szkół w powiecie było podarowanie 12 szkołom pierwszych odbiorników radiowych w dniu 9 października 1938 r. Na uroczystość wręczenia do Kościana udało się wraz z nauczycielami 20 uczniów. Szkoła w Czaczu otrzymała odbiornik radiowy „Telefunkon”. Następnego dnia cała szkoła zebrała się o godz. 8.00 i wysłuchała wspólnie audycji szkolnej.
Sprawami szkoły na bieżąco interesowała się rodzina Żółtowskich mieszkająca w pałacu. Szczególnie hr. Ludwika Żółtowska wykazywała duże zainteresowanie sprawami szkoły. Gdy w roku 1937 zaczęła pełnić funkcję przewodniczącej Opieki Rodzicielskiej w szkole, jej kontakty i współpraca ze szkołą znacznie się zacieśniły.
W kwietniu 1937 r. hr. Żółtowska założyła szkole ogród, który mieścił się przy wschodniej stronie nowej szkoły (ul. Wielichowska 4). W ogrodzie pracowały dzieci, posadziły krzewy, kwiaty i warzywa, które pozyskano dzięki wsparciu finansowemu hrabiny.
W listopadzie 1938 r. biblioteka szkolna otrzymała od hr. Żółtowskiej 55 książek. Zainteresowała się ona ponadto bliżej sprawą dostarczania bibliotece książek i podjęła kroki w tym kierunku.
27 lutego 1939 roku miał miejsce wyjazd całej szkoły do Kościana na seans kolorowego filmu „ Królewna Śnieżka”. Hrabina opłaciła wstęp do kina dla 50 najbiedniejszych dzieci i dała 2 furmanki, które zawiozły dzieci do Kościana. Pozostałe furmanki dostarczyli rolnicy okolicznych wsi.
Szkoła w tamtych latach była centrum życia kulturalnego okolicznych wsi. W harmonogramie corocznych uroczystości szkolnych szczególne miejsce miały uroczystości o charakterze patriotycznym zwłaszcza, że Polska była młodym państwem, które całkiem niedawno odzyskało niepodległość po wielu latach niewoli.
Co roku szczególnie uroczyście obchodzono dzień 11 listopada - rocznicę Odzyskania Niepodległości przez Polskę oraz rocznicę uchwalenia Konstytucji 3 Maja. Ponadto ważne w życiu szkoły były imieniny prezydenta Polski, najpierw Ignacego Mościckiego, następnie Edwarda Rydza-Śmigłego oraz marszałka Józefa Piłsudskiego.
Cała szkoła w te dni udawała się do kościoła na mszę św. w intencji solenizanta oraz organizowała i uczestniczyła w specjalnie przygotowanych z tej okazji uroczystych akademiach. Za życia prezydenta Mościckiego co roku wszyscy uczniowie i nauczyciele uroczyście obchodzili rocznicę śmierci jego żony. Uczestniczyli w mszy żałobnej za duszę śp. pani prezydentowej Michaliny Mościckiej. Ponadto w każdej klasie odbywały się pogadanki na temat jej działalności społecznej.
Śmierć marszałka Polski Józefa Piłsudskiego 13 maja 1935 r. była dla wszystkich ogromnym przeżyciem. Tak odnotowano to w kronice szkoły:
…”13 maj – poranek wstrętnie chłodny – to zmora, koszmar! Rankiem służba informacyjna (…) doniosła nam o zgonie. Wiadomość ta konsternację wprowadziła wśród grona i młodzieży. Praca nie szła, każdy mimo woli spoglądał ukradkiem na portret Marszałka (…). Cały tydzień i długo jeszcze jakaś czarna rozpacz gniotła każdą żywszą myśl i czyn w klasach (…). Przynoszono każdą ilustrację, wycinek, gazety (…) i informowano się wzajemnie”…
Od tej pory także obchody rocznicy śmierci marszałka Piłsudskiego weszły na stałe do kalendarza najważniejszych uroczystości szkolnych.
Sytuacja polityczna kraju, narastający niepokój i obawa przed nadchodzącą II wojną znalazły swe odzwierciedlenie także w kronice szkoły.
W październiku 1938 r. wszyscy nauczyciele wzięli udział w kursie obrony przeciwlotniczej zorganizowanym przez Inspektorat Szkolny w Kościanie.
O sytuacji politycznej w Europie tak informuje szkolna kronika:
…” Ostatnie dni są brzemienne w wypadki o znaczeniu historycznym. W dniu 15.03.1939 upadła Czechosłowacja, oddana haniebnym układem między jej prezydentem a kanclerzem Rzeszy niemieckiej Hitlerem pod ‘protektorat’ Niemiec. Podobnie stało się w dniu 16.03.1039 ze Słowacją, która (…) haniebnie oddała się pod opiekę Niemiec. Wypadki te wywołały wrzenie w Europie, tworzy się blok państw niezadowolonych i zagrożonych szybką ekspansją Niemiec na ziemie ościenne”…
5 kwietnia 1939 r. rząd Rzeczypospolitej rozpisał Pożyczkę Obrony Przeciwlotniczej. W szkole zbierano pieniądze na wykupienie kilku 20-złotowych bonów tej pożyczki. Wszyscy, przejęci sytuacją w kraju, byli bardzo hojni:
…”Podkreślić należy dużą ofiarność młodzieży szkolnej, która niejednokrotnie oddaje wszystkie swoje oszczędności. Chętnie oddawane grosze – często z wielkim trudem zdobyte – rosną w liczne złotówki, świadcząc o wielkim umiłowaniu ojczyzny przez młode pokolenie”…
Zorganizowano przy tej okazji w szkole imprezę dochodową na rzecz Pożyczki Obrony Przeciwlotniczej, podczas której obejrzeć można było przedstawienie „Polskie orły”, występy zespołu tanecznego, teatrzyk kukiełkowy. W imprezie tłumnie wzięli udział mieszkańcy okolicznych wsi Czacza, Glińska i Czaczyka. Z wolnych datków pozyskano około 65 zł. Łącznie wszystkie zebrane pieniądze pozwoliły na „subskrybowanie” 8 bonów pożyczki.
Kronikarz tak napisał o tym wydarzeniu:
…”Dzieci są dumne z dokonanego czynu. Cieszą się, że w ten sposób zadokumentowały najszczerszą chęć służenia ojczyźnie. Duch naszej młodzieży szkolnej wobec ważnej chwili dziejowej, w której obecnie żyjemy, a którą one doskonale rozumieją, napełnia serca nasze, ich wychowawców i nauczycieli radością”…
Kolejny rok szkolny 1939/1940 nie rozpoczął się. Nastąpiła 6-letnia przerwa w dziejach szkoły.

OKRES POWOJENNY (1945-1960)

Po 6-letniej okupacji 27 stycznia 1945 r. wkroczyły do Czacza i Śmigla pierwsze oddziały armii radzieckiej.
29 lutego mieszkańcy Czacza m.in. Janusz Filipowski i Ignacy Karczmarek utworzyli komitet, którego zadaniem było utrzymanie porządku w okolicach Śmigla. Utworzono w Czaczu milicję obywatelską, której pierwszym komendantem został Janusz Filipowski z Czacza. Milicja zajmowała budynek starej szkoły (do momentu otwarcia szkoły).
Obydwa budynki szkolne (stara szkoła i nowa szkoła) ucierpiały na skutek działań wojennych. W czasie wojny w starej szkole władze niemieckie urządziły tzw. „Kindergarten” (niem. przedszkole). Bibliotekę szkolną zabrano, a ruchomy inwentarz szkolny spalono. Spaliły go niemieckie opiekunki pracujące w przedszkolu. W drugim budynku szkoły (nowa szkoła) Niemcy urządzili szkołę powszechną dla dzieci niemieckich. Po odejściu Niemców budynki były w całkowitej ruinie.
Po odzyskaniu wolności natychmiast przystąpiono do organizowania szkolnictwa na terenie powiatu. Z ramienia Powiatowej Rady Narodowej w Kościanie wybrano inspektora szkolnego. Inspektorat Szkolny mieścił się w budynku Starostwa Powiatowego w Kościanie. Pierwszy kierownik szkoły zarejestrował się w Inspektoracie Szkolnym już 9 lutego 1945 r. Zaproponowano mu kierownictwo szkoły w Czaczu. Nazywał się Kazimierz Bentke. Rodzice tutejszego obwodu szkolnego 15 lutego 1945 r. zwołani zostali do szkoły i dokonano zapisu uczniów. Liczba uczniów wynosiła 167. Była dość niska, gdyż jeszcze nie wszyscy mieszkańcy Czacza wrócili z wygnania. Ponieważ w szkole nie było żadnego wyposażenia, kierownik szkoły zwrócił się do Starostwa Powiatowego w Kościanie o przydzielenie szkole mebli z pałacu. Otrzymał zezwolenie i wkrótce z pałacu do szkoły przeniesiono stoły, krzesła i szafy. Umeblowano nimi klasy.
Zajęcia szkolne zaczęły się 21 lutego 1945 r. Utworzono 5 oddziałów klasowych od klasy I do V. Od 1 marca 1945 r. przydzielono do szkoły 2 nauczycieli. Natomiast już w maju tego roku obsada nauczycielska liczyła łącznie z kierownikiem 5 osób.
W czerwcu 1945 r. do Czacza przybyło powracające z Niemiec wojsko radzieckie. Żołnierze zajęli pałac i probostwo. Część oficerów zamieszkała prywatnie u gospodarzy na wsi. Dwóch oficerów, major i kapitan zamieszkali w szkole.
Ten pierwszy po wojnie rok szkolny zakończono 16 lipca.
W kolejnym roku szkolnym 1945/46 liczba uczniów wzrosła do 222 i uczyli się już w klasach od I do VI. Wybrano pierwszy zarząd opieki rodzicielskiej. W jego skład wchodzili: Ignacy Karczmarek (przew.), Czesław Szczeszek (skarb.), Henryka Lisiakowa (sekr.) oraz członkowie: p. Krajewska z Czaczyka, p. Mocek, p. Przybylska, p. Lewandowska i p. Stróżyńska z Czacza, p. Ludwiczakowa i p. Trafasowa z Glińska.
Uczono się w dwóch budynkach szkolnych oraz w małej salce parafialnej – łącznie 5 sal lekcyjnych.
We wrześniu 1949 r. nauka w szkole podstawowej przedłużona została do VII klasy. W związku z tym przydzielono szkole dodatkowy 6, a 4 lata później 7 etat nauczycielski.
Liczba uczniów stale rosła, aż w 1960 przekroczyła 300.
W 1951 r. nowym kierownikiem szkoły został Antoni Kaźmierczak.
Po wojnie w nowo powstałym państwie komunistycznym uroczystości szkolne wyglądały nieco inaczej i obchodzono święta z innych okazji. Do najważniejszych, obchodzonych co roku (szczególnie w latach 40-tych i 50-tych) należały: 1 maja Święto Pracy, 3 maja Święto Oświaty (nie obchodzono już rocznicy powstania Konstytucji 3 Maja), rocznica Wielkiej Rewolucji Październikowej, rocznica powstania Komsomołu, rocznica urodzin Józefa Stalina oraz prezydenta Bolesława Bieruta, rocznica bitwy pod Lenino, rocznica śmierci W. I. Lenina, Święto Armii Czerwonej, Międzynarodowy Dzień Kobiet (którego wcześniej nie znano). Co roku miesiąc październik był Miesiącem Przyjaźni Polsko- Radzieckiej. Głównym punktem każdej z wymienionych uroczystości były po pierwsze uroczyste akademie, po drugie pogadanki ideologiczne, które przeprowadzano w każdej klasie.
Bardzo uroczyście obchodzono w szkole 70 rocznicę urodzin J. Stalina 21 grudnia 1949 r.:
…” Minęła 70-ta rocznica urodzin wodza światowego pokoju, kierownika klasy robotniczej, opiekuna młodzieży uczącej się (…). Aby uczcić zasługi oraz zapoznać się z życiem i działalnością Wielkiego Przyjaciela Polski (…) odbyła się uroczysta akademia szkolna”…
W kronice szkoły tak kronikarz pisze o niezwykle ważnym dla większości wydarzeniu, jakim była śmierć Stalina :
…”Dnia 5 marca 1953 r. o godz. 21.50 zmarł w Moskwie Generalissimus Józef Stalin. W szkole (…) odbyła się żałobna masówka, na której minutowym milczeniem uczczono pamięć Wielkiego Wodza Związku Radzieckiego, odczytane zostały również odezwy Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego i Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Żałobną masówkę zakończono odśpiewaniem Międzynarodówki. Tegoż dnia wysłano również depeszę kondolencyjną na ręce ambasadora Związku Radzieckiego (…) w dniu pogrzebu (…) dzieci szkolne, pracownicy Państwowej Stadniny Koni w Czaczu i członkowie Komitetu Rodzicielskiego wysłuchali żałobnej audycji radiowej z pogrzebu”…
Pogadanki we wszystkich klasach z różnych okazji odbywały się regularnie. Święto Armii Czerwonej było jednym z ważniejszych:
…”W dniu ‘Święta Armii Czerwonej’ we wszystkich klasach odbyły się okolicznościowe pogadanki. Grono nauczycielskie w pogadankach szczególnie uwzględniło i podkreśliło siłę i bojowość Armii Czerwonej pogromicieli faszyzmu i wyzwolicieli naszej ojczyzny”…

LATA SZEŚĆDZIESIĄTE I SIEDEMDZIESIĄTE (1961-1980)

W 1961 r. przeprowadzono kapitalny remont szkoły. Położono nowe tynki i zmieniono pokrycie dachu, odmalowano całą szkołę, położono posadzki na korytarzach i nowe podłogi w klasach.
Lekcje w tym okresie odbywały się w 4 punktach – w starej i nowej szkole, salce parafialnej oraz w pałacu.
Rok szkolny 1966/67 to rok kolejnych zmian. Nastąpiła zmiana organizacji szkolnictwa w całej Polsce. Nauka w szkole podstawowej odtąd trwała 8 lat. Kierownik szkoły tak napisał w kronice o tym wydarzeniu:
…” Nowy rok szkolny 1966/67 rozpoczyna nowy etap w historii szkolnictwa polskiego – po raz pierwszy witamy klasę ósmą. Odtąd szkoła podstawowa będzie liczyć osiem klas. Jest to jeden z dalszych sukcesów naszego ustroju socjalistycznego”…
W 1969 r. nowym kierownikiem szkoły na krótko została Wanda Kaźmierczakowa, gdyż już w następnym roku szkolnym 1970/71 do szkoły przybył nowy nauczyciel, któremu powierzono funkcję kierownika, Jerzy Wojtkowiak.
Na początku lat 70-tych przeprowadzono w placówce generalny remont, głównie w starej szkole. Zmieniono układ pomieszczeń. Przeniesiono bibliotekę szkolną i kancelarię, z pustego dotąd pomieszczenia utworzono pokój nauczycielski, którego wcześniej w szkole nie było, postawiono nowy płot wokół szkoły (zamieniony w roku 1974 na metalowy parkan, który stoi do dzisiaj). W listopadzie 1970 r. doprowadzono do szkoły bieżącą wodę.
Rok szkolny 1973/74 to rok zmian organizacyjnych w placówce. Niepełne szkoły w Brońsku i Karśnicach zamieniono na punkty filialne bezpośrednio podległe Zbiorczej Szkole Podstawowej w Czaczu. W szkole istniało już 13 oddziałów klasowych, 9 w Czaczu i 4 w Brońsku i Karśnicach. Pracowało tu łącznie 12 nauczycieli wraz z dyrektorem.
Dla uczniów dojeżdżających zorganizowano dojazd autobusem liniowym PKS oraz zajęcia świetlicowe w czasie oczekiwania na dojazd. Wcześniej uczniowie z dalszych miejscowości musieli docierać do szkoły we własnym zakresie, najczęściej pieszo.
1 lutego 1974 r. nastąpiło otwarcie Domu Wiejskiego. Opiekę nad budynkiem powierzono szkole. Piętro budynku, z powodu awaryjnej sytuacji lokalowej szkoły, przeznaczono na sale lekcyjne.
W roku szkolnym 1976/77 nowym dyrektorem szkoły została Helena Wojtkowiak. Szkoła nadal się rozrastała. We wrześniu 1978 r. do obwodu szkoły przyłączono Żegrówko, gdzie uczyły się dzieci w klasach I-III.
Szkoła liczyła dwa lata później 14 oddziałów, uczyło w niej 16 nauczycieli i pracowało 6 pracowników obsługi. Nauka odbywała się łącznie w 7 budynkach; w Czaczu – stara szkoła (nową szkołę adaptowano na mieszkania dla nauczycieli), Dom Wiejski, pałac, sala na poczcie oraz w Karśnicach, Brońsku i Żegrówku.

DZIEJE NAJNOWSZE (1981 - ____)

Rok szkolny 1981/82 z powodu ogłoszenia stanu wojennego w Polsce nie przebiegał tak jak zwykle. 13 grudnia 1981 r. zajęcia w szkole zawieszono do 4 stycznia 1982 r. Nauczyciele w tym czasie pełnili dyżury w szkole i przeprowadzali inwentaryzację.
W myśl zarządzenia Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego opiekun modelarni Jan Mocek musiał zdać aparatury do zdalnego sterowania modelami.
Gdy wznowiono zajęcia, do szkoły przybyli przedstawiciele WRON i wygłosili pogadankę dla młodzieży szkolnej o przepisach dekretu wojennego. Przeprowadzili także rozmowy z nauczycielami. Wychowawcy klas szczegółowo omówili na godzinach wychowawczych przepisy stanu wojennego.
W 1982 r, następuje kolejna zmiana obwodu szkolnego. Żegrówko stało się punktem filialnym Szkoły Podstawowej w Śmiglu. Od roku szkolnego 1984/85 skrócono tydzień nauki w szkole do pięciu dni od poniedziałku do piątku, gdyż do tej pory nauka w szkole odbywała się także w soboty.
Liczba uczniów w szkole wynosiła co roku ok. 330 uczniów. W szkole w roku 1986 pracowało już 20 nauczycieli.
We wrześniu 1989 roku kolejnym dyrektorem szkoły został Wiktor Snela.
W roku szkolnym 1990/91 po raz pierwszy w powojennej historii szkolnictwa powraca religia do szkoły w wymiarze 2 godzin tygodniowo. Rozszerzono skalę stopni od 1 do 6, zamiast dotychczasowej od 2 do 5.
Rok szkolny 1992/1993 zapoczątkował nową erę w historii szkoły w Czaczu. Po trwającym kilka lat remoncie pałacu, mieszczącego się w parku krajobrazowym przy ul. Parkowej 2, przeniesiono szkołę do pałacu i 1 września rozpoczęły się w nim zajęcia. Uroczyste otwarcie nowej szkoły nastąpiło 25 listopada 1992 r.
Niespełna rok później w szkole w pałacu odbyła się szczególna uroczystość. Dnia 14 września szkołę odwiedził pan Michał Żółtowski - syn ostatniego właściciela pałacu hr. Jana Żółtowskiego. Zapoznał on uczniów z historią swego rodu oraz pałacu, odbył spotkanie z nauczycielami, na którym opowiedział o swej pracy z dziećmi ociemniałymi w Laskach. O swoich wrażeniach z wizyty w szkole tak napisał w kronice szkoły:
…”Serdecznie dziękuję za miłe przyjęcie w czackiej szkole. Było mi miło widzieć obecny stan budynku szkolnego, czystość klas, a przede wszystkim stwierdzić kulturę zachowania uczniów i ich zaangażowanie. Są one najlepszym świadectwem jakości pracy zespołu nauczycielskiego. Życzę sukcesów w pracy z dziećmi i młodzieżą – przyszłością naszego narodu (…) Michał Żółtowski”…
Odtąd nauka w szkole odbywa się w jednym budynku. Salę w Domu Wiejskim adaptowano na salę sportową i odbywają się w niej lekcje wychowania fizycznego oraz różne uroczystości szkolne. Salkę parafialną także adaptowano na małą salkę gimnastyczną. W parku utworzono 3 boiska sportowe: do koszykówki, piłki nożnej i siatkówki.
Budynki, w których dotychczas mieściła się szkoła, adaptowano na mieszkania dla nauczycieli.
W 1994 r. do Szkoły Podstawowej dołączono Przedszkole i utworzono Zespół Szkół w Czaczu.
Od roku szkolnego 1999/2000 rozpoczęto reformę edukacji. W szkole w Czaczu utworzono sześcioklasową Szkołę Podstawową i trzyletnie Gimnazjum, które wraz z Przedszkolem (mieszczącym się w zachodniej oficynie pałacu) weszły w skład Zespołu Szkół.
Wprowadzono w szkole punktowy system oceniania zamiast dotychczas stosowanej skali stopniowej. Pierwsi absolwenci Gimnazjum opuścili szkołę po trzech latach nauki w czerwcu 2002 r.
W 2000r. szkoła wzięła udział w ogólnopolskim konkursie dla szkół podstawowych „Superszkoła 2000” zorganizowanym przez gazetę Super Express, MEN oraz kancelarię Prezydenta RP. Odniosła wielki sukces ponieważ dotarła do ścisłego finału i znalazła się w pierwszej trójce najlepszych szkół w Polsce w kategorii miejscowości do 50 tys. mieszkańców.
W roku szkolnym 2002/2003 Gimnazjum wzięło udział w akcji zorganizowanej przez Prezydenta RP, Gazetę Wyborczą i Fundację Centrum Edukacji Obywatelskiej „Szkoła z klasą”. Szkoła zrealizowała zadania, spełniła wymogi akcji i otrzymała Certyfikat „Szkoły z klasą”.
We wrześniu 2003 r. do obwodu szkolnego przyłączono uczniów z Białcza Starego i Skoraczewa. Obecnie liczba uczniów przekroczyła 340, pracuje w szkole 32 nauczycieli i 13 pracowników obsługi.
W roku szkolnym2003/2004 po raz pierwszy w historii szkoły utworzono stanowisko wicedyrektora, którym została Renata Stachowska.
We wrześniu 2003 r. szkoła przystąpiła do programu „Szkoła Ucząca się”. Jest to program prowadzony przez Centrum Edukacji Obywatelskiej przy współpracy polsko-amerykańskiej Fundacji Wolności. Program ma na celu dążenie do stałego rozwoju i podnoszenia jakości pracy szkoły.
Po kilku latach pracy, w kwietniu 2006 r. w szkole odbył się panel, w którym uczestniczyli przedstawiciele szkół SUS-owskich z całej Polski. Na panelu odbyła się debata na temat  współczesnych problemów oświaty, ze szczególnym uwzględnieniem tych, które dotyczą naszej szkoły. Zespół Szkół w Czaczu otrzymał w tym dniu certyfikat SZKOŁY UCZĄCEJ SIĘ na lata 2006-2008. Certyfikat ten jest potwierdzeniem, że w szkole zbudowano system zapewniania jakości pracy.
Na początku roku szkolnego 2006/2007 po długim remoncie, do użytku została oddana oficyna wschodnia pałacu. W oficynie znajdują się trzy sale lekcyjne, w których uczą się klasy pierwsze szkoły podstawowej i klasa "0" oraz gabinet pielęgniarki szkolnej i doradcy zawodowego, świetlica, szatnia i ubikacje. Oficyna posiada specjalnie przystosowany wjazd dla osób niepełnosprawnych.
W listopadzie 2006 roku w wyborach samorządowych na stanowisko Burmistrza Śmigla został wybrany dyrektor Wiktor Snela. Cała społeczność szkolna pożegnała pana dyrektora 12 grudnia.
Na stanowisko dyrektora została powołana Renata Stachowska. Wicedyrektorem zespołu została Maria Szudra.
Dnia 10 czerwca 2009 r. w naszej szkole odbyła się uroczystość nadania imienia Polskich Noblistów Szkole Podstawowej i Gimnazjum oraz przekazania sztandaru. Uroczystość rozpoczęła się mszą św. podczas której dokonano poświęcenia sztandaru. Po mszy uroczystość była kontynuowana w sali Domu Wiejskiego.
Uroczystość nadania szkole imienia uświetnili znakomici goście: europoseł Jarosław Wałęsa - syn polskiego noblisty Lecha Wałęsy, senator Małgorzata Adamczak, poseł Wojciech Ziemniak oraz przedstawiciele władz powiatu kościańskiego, władze gminne z burmistrzem Wiktorem Snelą na czele, wizytator WNP w Lesznie pani Maria Jankowska, dyrektorzy ościennych szkół, księża sąsiadujących parafii, sołtysi okolicznych wsi, rodzice. Obecne były także poczty sztandarowe okolicznych szkół. Część artystyczną uświetnił swoim występem zespół taneczny Żeńcy Wielkopolscy.
W grudniu 2009 dotarła do szkoły smutna wiadomość o śmierci Michała Żółtowskiego (1915-2009), ostatniego właściciela pałacu w Czaczu (do wybuchu II wojny światowej w 1939 r.). Od 1951 r. mieszkał i pracował w Zakładzie dla Niewidomych w Laskach. Opublikował wiele książek m.in. dotyczących historii Czacza i pałacu, w którym znajduje się nasza szkoła ("Wspomnienia z młodych lat").

We wrześniu 2012 r. tradycyjne dzienniki lekcyjne zostały zastąpione przez dzienniki elektroniczne. Odtąd nauczyciele, uczniowie i rodzice mają dostęp do iDzienników przez internet.

W lipcu i sierpniu 2014 wykonano remont pokrycia dachowego oraz nową elewację pałacu. Gmina Śmigiel uzyskała dofinansowanie z Europejskiego Funduszu Rolnego dla tego przedsięwzięcia w wysokości 80% kosztów kwalifikowalnych.  Pozostałe 20% oraz koszty niekwalifikowalne to wkład własnym gminy. Firma CREATON z siedzibą w Widziszewie podarowała cały materiał na pokrycie dachu pałacu.  Remont przeprowadziła firma „ADVI” Wiesław Adamczewski z Kościana.

W roku 2016 na stanowisko dyrektora powołana została Maria Szudra. Wicedyrektorem została Renata Stachowska.

11 maja 2018 r. w Szkole Podstawowej im. Polskich Noblistów w Czaczu odbyła się konferencja, której współorganizatorem było Centrum Edukacji Obywatelskiej w Warszawie. Konferencja była konsekwencją  udziału w programie „Szkoła Ucząca Się”, w którym Szkoła Podstawowa w Czaczu uczestniczy od 2003 roku. Podczas wspomnianej konferencji przedstawicielka Centrum Edukacji Obywatelskiej złożyła na ręce dyrektor Marii Szudry gratulacje oraz wręczyła certyfikat „Lider Szkół Uczących Się”.

W czerwcu 2019 naukę w Zespole Szkół w Czaczu zakończyła ostatnia klasa gimnazjalna. Gimnazjum przestało istnieć. Uczniowie kontynuują naukę w 8-klasowej szkole podstawowej.

W związku z wybuchem w Polsce i na świecie pandemii koronawirusa COVID-19 12 marca 2020 r. zostały zamknięte wszystkie szkoły i przedszkola. Nauka odbywała się odtąd w systemie pracy zdalnej. Uczniowie i nauczyciele kontaktowali się, uczyli i pracowali w domach za pomocą platformy TEAMS oraz idziennika. 19 czerwca zakończono rok szkolny. Uczniowie odebrali świadectwa w szkole z zachowaniem reżimu sanitarnego, w maseczkach, rękawiczkach i zachowując odpowiednie odległości.

1 września 2020 rozpoczęto ponowie naukę w szkołach. Wprowadzono restrykcyjne procedury sanitarne w celu ochrony przed zakażeniami i zapewnienia bezpieczeństwa uczniom i nauczycielom. W roku szkolnym 2020/2021 nauka nadal częściowo odbywała się w systemie pracy zdalnej lub hybrydowej (tzn. część klas uczyła się w szkole, a część zdalnie w domach).

1 września 2021 roku na stanowisko dyrektora powołany został Edward Pawlicki. Wicedyrektorem została Renata Stachowska.

Kierownicy i dyrektorzy szkoły w Czaczu:

Sylwester Węclewicz  1895 - 1904
Józef Marciniak 1918 - ……
Paweł Pieprzyk…… - 1934
Wacław Zygmaniak 1934 – 1938
Florian Pasiński 1938 – 1939
Kazimierz Bentke 1945 – 1951
Antoni Kaźmierczak 1951 – 1969
Wanda Kaźmierczak1969 – 1970
Jerzy Wojtkowiak 1970 – 1976
Helena Wojtkowiak 1976 – 1989
Wiktor Snela 1989  - 2006
Renata Stachowska 2006 - 2016

Maria Szudra 2016 - 2021

Edward Pawlicki 2021

Źródła:

Korespondencja z państwem Aleksandrą i Andrzejem Goździk - potomkami pierwszego kierownika szkoły w Czaczu Sylwestra Węclewicza, maj-czerwiec 2010.
Kronika szkoły w Czaczu za lata 1932-2004 nr 1-7.
Książka kasowa kasy szkolnej w Czaczu za lata 1927-1939.
Łukaszewicz Józef: Opis historyczny kościołów parochialnych w dawnej dyecezyi poznańskiej. T. 2. Poznań 1858.