OKRES POWOJENNY (1945-1960)

Po 6-letniej okupacji 27 stycznia 1945 r. wkroczyły do Czacza i Śmigla pierwsze oddziały armii radzieckiej.
29 lutego mieszkańcy Czacza m.in. Janusz Filipowski i Ignacy Karczmarek utworzyli komitet, którego zadaniem było utrzymanie porządku w okolicach Śmigla. Utworzono w Czaczu milicję obywatelską, której pierwszym komendantem został Janusz Filipowski z Czacza. Milicja zajmowała budynek starej szkoły (do momentu otwarcia szkoły).
Obydwa budynki szkolne (stara szkoła i nowa szkoła) ucierpiały na skutek działań wojennych. W czasie wojny w starej szkole władze niemieckie urządziły tzw. „Kindergarten” (niem. przedszkole). Bibliotekę szkolną zabrano, a ruchomy inwentarz szkolny spalono. Spaliły go niemieckie opiekunki pracujące w przedszkolu. W drugim budynku szkoły (nowa szkoła) Niemcy urządzili szkołę powszechną dla dzieci niemieckich. Po odejściu Niemców budynki były w całkowitej ruinie.
Po odzyskaniu wolności natychmiast przystąpiono do organizowania szkolnictwa na terenie powiatu. Z ramienia Powiatowej Rady Narodowej w Kościanie wybrano inspektora szkolnego. Inspektorat Szkolny mieścił się w budynku Starostwa Powiatowego w Kościanie. Pierwszy kierownik szkoły zarejestrował się w Inspektoracie Szkolnym już 9 lutego 1945 r. Zaproponowano mu kierownictwo szkoły w Czaczu. Nazywał się Kazimierz Bentke. Rodzice tutejszego obwodu szkolnego 15 lutego 1945 r. zwołani zostali do szkoły i dokonano zapisu uczniów. Liczba uczniów wynosiła 167. Była dość niska, gdyż jeszcze nie wszyscy mieszkańcy Czacza wrócili z wygnania. Ponieważ w szkole nie było żadnego wyposażenia, kierownik szkoły zwrócił się do Starostwa Powiatowego w Kościanie o przydzielenie szkole mebli z pałacu. Otrzymał zezwolenie i wkrótce z pałacu do szkoły przeniesiono stoły, krzesła i szafy. Umeblowano nimi klasy.
Zajęcia szkolne zaczęły się 21 lutego 1945 r. Utworzono 5 oddziałów klasowych od klasy I do V. Od 1 marca 1945 r. przydzielono do szkoły 2 nauczycieli. Natomiast już w maju tego roku obsada nauczycielska liczyła łącznie z kierownikiem 5 osób.
W czerwcu 1945 r. do Czacza przybyło powracające z Niemiec wojsko radzieckie. Żołnierze zajęli pałac i probostwo. Część oficerów zamieszkała prywatnie u gospodarzy na wsi. Dwóch oficerów, major i kapitan zamieszkali w szkole.
Ten pierwszy po wojnie rok szkolny zakończono 16 lipca.
W kolejnym roku szkolnym 1945/46 liczba uczniów wzrosła do 222 i uczyli się już w klasach od I do VI. Wybrano pierwszy zarząd opieki rodzicielskiej. W jego skład wchodzili: Ignacy Karczmarek (przew.), Czesław Szczeszek (skarb.), Henryka Lisiakowa (sekr.) oraz członkowie: p. Krajewska z Czaczyka, p. Mocek, p. Przybylska, p. Lewandowska i p. Stróżyńska z Czacza, p. Ludwiczakowa i p. Trafasowa z Glińska.
Uczono się w dwóch budynkach szkolnych oraz w małej salce parafialnej – łącznie 5 sal lekcyjnych.
We wrześniu 1949 r. nauka w szkole podstawowej przedłużona została do VII klasy. W związku z tym przydzielono szkole dodatkowy 6, a 4 lata później 7 etat nauczycielski.
Liczba uczniów stale rosła, aż w 1960 przekroczyła 300.
W 1951 r. nowym kierownikiem szkoły został Antoni Kaźmierczak.
Po wojnie w nowo powstałym państwie komunistycznym uroczystości szkolne wyglądały nieco inaczej i obchodzono święta z innych okazji. Do najważniejszych, obchodzonych co roku (szczególnie w latach 40-tych i 50-tych) należały: 1 maja Święto Pracy, 3 maja Święto Oświaty (nie obchodzono już rocznicy powstania Konstytucji 3 Maja), rocznica Wielkiej Rewolucji Październikowej, rocznica powstania Komsomołu, rocznica urodzin Józefa Stalina oraz prezydenta Bolesława Bieruta, rocznica bitwy pod Lenino, rocznica śmierci W. I. Lenina, Święto Armii Czerwonej, Międzynarodowy Dzień Kobiet (którego wcześniej nie znano). Co roku miesiąc październik był Miesiącem Przyjaźni Polsko- Radzieckiej. Głównym punktem każdej z wymienionych uroczystości były po pierwsze uroczyste akademie, po drugie pogadanki ideologiczne, które przeprowadzano w każdej klasie.
Bardzo uroczyście obchodzono w szkole 70 rocznicę urodzin J. Stalina 21 grudnia 1949 r.:
…” Minęła 70-ta rocznica urodzin wodza światowego pokoju, kierownika klasy robotniczej, opiekuna młodzieży uczącej się (…). Aby uczcić zasługi oraz zapoznać się z życiem i działalnością Wielkiego Przyjaciela Polski (…) odbyła się uroczysta akademia szkolna”…
W kronice szkoły tak kronikarz pisze o niezwykle ważnym dla większości wydarzeniu, jakim była śmierć Stalina :
…”Dnia 5 marca 1953 r. o godz. 21.50 zmarł w Moskwie Generalissimus Józef Stalin. W szkole (…) odbyła się żałobna masówka, na której minutowym milczeniem uczczono pamięć Wielkiego Wodza Związku Radzieckiego, odczytane zostały również odezwy Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego i Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Żałobną masówkę zakończono odśpiewaniem Międzynarodówki. Tegoż dnia wysłano również depeszę kondolencyjną na ręce ambasadora Związku Radzieckiego (…) w dniu pogrzebu (…) dzieci szkolne, pracownicy Państwowej Stadniny Koni w Czaczu i członkowie Komitetu Rodzicielskiego wysłuchali żałobnej audycji radiowej z pogrzebu”…
Pogadanki we wszystkich klasach z różnych okazji odbywały się regularnie. Święto Armii Czerwonej było jednym z ważniejszych:
…”W dniu ‘Święta Armii Czerwonej’ we wszystkich klasach odbyły się okolicznościowe pogadanki. Grono nauczycielskie w pogadankach szczególnie uwzględniło i podkreśliło siłę i bojowość Armii Czerwonej pogromicieli faszyzmu i wyzwolicieli naszej ojczyzny”…